Utylitaryzm

Utylitaryzm

Utylitaryzm jest teorią etyczną, która mówi, że nasze działania powinny przynosić światu jak najwięcej szczęścia. Pogląd ten broni następujących twierdzeń:

(1) Dobrem dla jednostki jest największa możliwa ilość szczęścia (lub zaspokojenia pragnień).

(2) Największa możliwa suma szczęścia jest najlepszym dobrem ogólnym.

(3) Powinniśmy działać w sposób zwiększający całkowitą sumę szczęścia.

Pewna szczególna forma utylitaryzmu nie skupia się na łącznej sumie dobrobytu i cierpienia, ale na minimalizacji całkowitej ilości cierpienia. Jest ona nazywana utylitaryzmem negatywnym. Inny punkt widzenia broni poglądu mówiącego, że nie powinniśmy zwiększać totalnej sumy szczęścia (co mogłoby doprowadzić do tego, że istniałyby jednostki cieszące się wielkim szczęściem, podczas gdy pozostali by cierpieli), lecz jego średnią odczuwaną przez wszystkie istoty żywe. Ta teoria znana jest jako “średni utylitaryzm”. Jednak standardowy utylitaryzm mówi, że powinno istnieć tak dużo szczęścia, jak to możliwe, co obliczane jest przez uwzględnienie całego pozytywnego szczęścia jakie istnieje i odjęciu od niego całego rzeczywistego cierpienia.

Zgodnie z utylitaryzmem liczy się dobrobyt każdej jednostki. Jeśli podejmując moralne decyzje nie weźmiemy pod uwagę korzyści kogoś, kto ma pozytywne lub negatywne doświadczenia, to nie uda nam się rozpatrzeć całkowitej sumy szczęścia. Oznacza to, że dyskryminacja istot czujących, które mają takie doświadczenia lub upodobania, jest niezgodna z teorią taką jak utylitaryzm. Musi on wziąć pod uwagę każde cierpienie i każde szczęście, zarówno zwierząt, jak i ludzi. Z tego powodu jego teoretycy, tacy jak Jeremy Bentham,1 John Stuart Mill2 i Henry Sidgwick,3 obstawali za rozważeniem sytuacji zwierząt pod względem moralnym. Twierdzili, że ich interesy powinny być respektowane na równi z interesami ludzi. Jednak nie udało im się zobaczyć praktycznych konsekwencji, które idą za tym stanowiskiem, takich jak zaprzestanie wykorzystywania zwierząt. W ostatnim czasie teoretycy tacy jak Peter Singer4 i Gaverick Matheny5 zbadali, co może pociągnąć za sobą uwzględnienie interesów zwierząt implikowane przez utylitaryzm.

Dla utylitaryzmu wykorzystywanie zwierząt może zostać zaakceptowane jedynie wtedy, gdy szczęście, jakie ono powoduje, jest większe niż szkoda. Trudno jednak podać przykład takiej sytuacji. Istoty te są gwałtownie i boleśnie pozbawiane życia po tym, jak zostaje im odebrana większość możliwych pozytywnych doświadczeń i znoszą wielkie cierpienie.

Ponieważ wywoływanie takich chwilowych przyjemności jak kosztowanie produktów zwierzęcych pociąga za sobą tyle cierpienia, wykorzystywanie tych stworzeń nie zwiększa sumy szczęścia na świecie, lecz w znacznym stopniu ją zmniejsza. Dlatego też zgodnie z teorią utylitaryzmu takie zachowanie nie może być uznane za właściwe moralnie.

Co więcej, utylitaryści nie mogą zaakceptować tego, że nie robimy nic, by zapobiec cierpieniu innych, nawet jeśli to nie my byliśmy tego przyczyną. Ich teoria twierdzi, że powinniśmy zadbać o szczęście wszystkich, którzy mogą być szczęśliwi. Jeśli coś przeszkadza w osiągnięciu tego uczucia przez zwierzęta, to powinniśmy próbować działać przeciwko temu, czymkolwiek to jest. Biorąc pod uwagę, na jak wiele strasznych sposobów cierpią w przyrodzie dzikie zwierzęta, ich trudna sytuacja powinna być ważna dla wyznawców utylitaryzmu, a także dla tych, którzy wyznają pewne postawy etyczne.


Źródła informacji

Brandt, R. (1992) Morality, utilitarianism, and rights, Cambridge: Cambridge University Press.

Brink, D. (1986) „Utilitarian morality and the personal point of view”, Journal of Philosophy, 83, s. 417-438.

Darwall, S. (ed.) (2003) Consequentialism, Oxford: Blackwell.

Feldman, F. (1986) Doing the best we can, Boston: D. Reidel.

Feldman, F. (1997) Utilitarianism, hedonism, and desert, New York: Cambridge University Press.

Frey, R. G. (ed.) (1984) Utility and rights, Oxford: Basil Blackwell.

Geach, P. (1956) „Good and evil”, Analysis, 17, s. 33-42.

Goodin, R. E. (1995) Utilitarianism as a public philosophy, New York: Cambridge University Press.

Griffin, J. (1986) Well-being, Oxford: Clarendon Press.

Hare, R. M. (1977 [1963]) Freedom and reason, London: Oxford University Press.

Hare, R. M. (1982) Moral thinking: Its levels, methods and point, Oxford: Clarendon Press.

Lazari-Radek, K. de & Singer, P. (1965) The point of view of the universe: Sidgwick and contemporary ethics, Oxford: Oxford University Press.

Lazari-Radek, K. de & Singer, P. (2017) Utilitarianism: A very short introduction, Oxford: Oxford University Press.

Lyons, D. (1965) Forms and limits of utilitarianism, Oxford: Clarendon Press.

MacAskill, W. & Meissner, D. (2020) Introduction to utilitarianism: An online textbook, Oxford: Utilitarianism.net [ostatnia wizyta 23 kwietnia 2021].

Scarre, G. (1996) Utilitarianism, London: Routledge.

Scheffler, S. (1982) The rejection of consequentialism, Oxford: Clarendon Press.

Scheffler, S. (ed.) (1988) Consequentialism and its critics, Oxford: Oxford University Press.

Sen, A. (1979) “Utilitarianism and welfarism”, Journal of Philosophy, 76, pp. 463-489.

Sen, A. & Williams, B. (eds.) (1982) Utilitarianism and beyond, Cambridge: Cambridge University Press.

Skorupski, J. (1995) „Agent-neutrality, consequentialism, utilitarianism… A terminological note”, Utilitas, 7, s. 49-54.

Skorupski, J. (1999) Ethical explorations, Oxford: Oxford University Press.

Smart, J. J. C. (1956) „Extreme and restricted utilitarianism”, The Philosophical Quarterly, 6, s. 344-354.

Smart, J. J. C. (1973) „An outline of a system of utilitarian ethics” in Smart, J. J. C. & Williams, B. Utilitarianism: For and against, Cambridge: Cambridge University Press, s. 3-74.

Smart, R. N. (1958) „Negative utilitarianism”, Mind, 67, s. 542-543.

Tännsjö, T. (1998) Hedonistic utilitarianism, Edinburgh: Edinburgh University Press.


Notatki

1 Bentham, J. (1996 [1781]) Introduction to the principles of moral and legislation, Oxford: Clarendon Press, s. 282n.

2 Mill, J. S. (1969) Whewell on moral philosophy, in Collected works, vol. X, London: Routledge & Kegan Paul, s. 165-201.

3 Sidgwick, H. (1907 [1874]) The methods of ethics, 7th ed., London: Macmillan, s. 414.

4 Singer, P. (2003 [1979]) Etyka praktyczna, Warszawa: Książka i Wiedza.

5 Matheny, G. (2006) „Utilitarianism and animals”, in Singer, P. (ed.) In defense of animals: The second wave, Malden: Blackwell, s. 13-25; (2002) „Expected utility, contributory causation, and vegetarianism”, Journal of Applied Philosophy, 19, s. 293-297.