Teorie praw: ogólna koncepcja
Zgodnie z teoriami praw, są rzeczy, których nie możemy zrobić przeciwko jednostkom, ponieważ jednostki te są posiadaczami praw moralnych. Posiadanie prawa oznacza posiadanie szczególnej ochrony, a to z kolei oznacza, że interes chroniony przez to prawo nie powinien być udaremniony, nawet jeśli może być dobre z innych powodów.
Rodzaje praw
W etyce, “prawa” to skrót od “praw moralnych”, ale w języku prawniczym oznacza to coś innego. W systemie prawnym jednostki korzystają z praw stanowionych. Prawa stanowione także chronią interesy jednostek, ale prawa stanowione i prawa moralne to dwa różne pojęcia. Poniższy tekst dotyczy postaw etycznych, więc wszystko co zostało tutaj powiedziane, związane jest z prawami moralnymi, a nie stanowionymi.
Rodzaje teorii praw
Teorie praw mogą być realistyczne lub konstruktywistyczne. Według poglądów realistów, posiadanie praw to jedna z nieodłącznych cech tych, którzy je posiadają. Należy uznawać i szanować te prawa, lub walczyć aby były przestrzegane. Według konstruktywizmu, najlepszą postawą wobec istot które są moralnie znaczące jest przyznanie im praw oraz ich poszanowanie i egzekwowanie. Teoria konstruktywistyczna nie akceptuje posiadania tych praw jako cechy wrodzonej. Przeciwnie: twierdzi, że ludzie sami je sobie przydzielają i gwarantują, co konstruktywizm uważa za właściwe.
Teorie praw są zazwyczaj deontologiczne, to znaczy utrzymują, że istnieją normy, których powinniśmy zawsze przestrzegać bez względu na okoliczności. Powinny być one przestrzegane za każdym razem, gdy pojawi się ku temu okazja, nawet jeśli oznacza to, że te lub inne normy nie będą przestrzegane przez innych lub przez nas samych w przyszłości.
Możliwym jest również obrona konsekwencjalizmu praw. Oznacza to, że należy maksymalizować liczbę praw, które są przestrzegane i zminimalizować liczbę praw naruszanych, niezależnie od tego, czy to my ich przestrzegamy lub je łamiemy, czy robią to inni. Nie ma również znaczenia czy dzieje się to teraz, czy w przyszłości.
Z drugiej strony, według standardowych deontologicznych teorii praw, powinniśmy szanować prawo teraz, nawet jeśli oznacza to, że nie będziemy w stanie szanować innych praw później, a nawet w przypadku, kiedy inne osoby nie będą w stanie przestrzegać praw innych. Zgodnie z antropocentrycznymi teoriami praw tylko ludzie mogą być ich posiadaczami. Jednak wiele teorii kwestionuje ten pogląd i wskazuje, że zwierzęta pozaludzkie należy również postrzegać jako podmioty praw (zobacz różne postawy etyczne, które stają w obronie zwierząt, jako istot posiadających prawa).
Argumenty przeciwko zwierzętom, jako posiadaczom praw
Jednym z argumentów przeciwko posiadaniu praw przez zwierzęta pozaludzkie jest twierdzenie, że tylko te istoty, które potrafią szanować prawa innych istot mogą cieszyć się własnymi prawami. Istnieją ogólne odpowiedzi na ten argument. Jednak bardziej szczegółowo, zastosowanie tego twierdzenia tylko do zwierząt pozaludzkich jest niespójne, ponieważ taka postawa nie jest stosowana w realnym świecie wobec ludzi. Są ludzie, którzy nie mogą uznać praw innych osób (na przykład niemowlęta), lecz mimo wszystko, przyznawane są im prawa. W rzeczywistości, teorie praw które są aktualnie powszechnie przyjęte nie posługują się powyższym argumentem, ale starają się uzasadnić, dlaczego ktoś powinien mieć prawa w oparciu o interesy, które posiadają istoty ludzkie
Inny argument przeciwko prawom istot innych niż ludzie próbuje wykazać, że prawa większości zwierząt pozaludzkich nie mogłyby być przestrzegane, w związku z czym, zwierzęta pozaludzkie nie powinny mieć praw. Argument ten jest odpowiedzią na ideę poparcia praw dla zwierząt pozaludzkich i wskazuje, że jeśli ktoś jest posiadaczem praw, inni powinni szanować jego prawa. Tak więc, jeśli bronimy twierdzenia, że poszanowanie praw posiadaczy tych praw musi być egzekwowane i bronimy postawy, że zwierzęta pozaludzkie mają prawa, oznacza to, iż poszanowanie praw zwierząt pozaludzkich musi być egzekwowane. Argument ten oparty jest na twierdzeniu, że ponieważ zwierzęta wolno żyjące często szkodzą sobie nawzajem, egzekwowanie praw jednego zwierzęcia oznaczałoby naruszenie praw innych.
Argument ten pokazuje, że zwierzęta pozaludzkie nie mogą być posiadaczami praw, ponieważ ich roszczenia nie mogłyby być przestrzegane, co świadczy o absurdalności założenia, że posiadają one prawa (kwestia ta została szczegółowo zbadana w sekcji pomocy zwierzętom w przyrodzie). Ale to nie jest sedno sprawy.
Jak prawa działaja w praktyce
Prawa dwóch lub większej liczby podmiotów mogą pozostawać w sprzeczności i nie wszystkie mogą zostać wykonane. Ale to nie znaczy, że nie mają praw. Implikuje to jednak, że wykonanie jednego prawa może mieć pierwszeństwo nad innym lub zastąpić wykonanie innego, lub że powinniśmy -na ile to możliwe- zwiększać ilość tych praw, które są przestrzegane. Oznacza to, iż powinniśmy starać się wyegzekwować prawa zwierząt wolno żyjących, o ile nie prowadzi to do jednoczesnego łamania praw innych zwierząt wolno żyjących. W sytuacji, gdy nie jest to możliwe, należy szukać rozwiązań, które to umożliwią, i co najważniejsze, będą te prawa chronić.
Co więcej, ponieważ wykorzystywanie zwierząt pozaludzkich krzywdzi je w bardzo znaczący sposób, to oczywistym jest, że takie działanie jest niezgodne z poszanowaniem ich praw. Ale prawa nie muszą być tylko prawami negatywnymi, tj. prawami o rzeczach, których nie należy robić przeciwko innym. Mogą one być również prawami pozytywnymi, czyli prawami, które traktują o rzeczach, które powinniśmy robić dla ich posiadaczy.
Polecana bibliografia
Campbell, T. (2006) Rights: A critical introduction, London: Routledge.
Edmundson, W. A. (2004) An introduction to rights, Cambridge: Cambridge University Press.
Feinberg, J. (1970) „The nature and value of rights”, Journal of Value Inquiry, 4, s. 243-257.
Feinberg, J. (1980) Rights, justice, and the bounds of liberty, Princeton: Princeton University Press.
Holmes, S. & Sunstein, C. R. (1999) The costs of rights: Why liberty depends on taxes, New York: W. W. Norton & Company.
Ivison, D. (2007) Rights, Montreal: McGill-Queen’s University Press.
Kamm, F. M. (2007) Intricate ethics, Oxford: Oxford University Press.
Pettit, P. (1988) „The consequentialist can recognize rights”, Philosophical Quarterly, 38, s. 42-55.
Rainbolt, G. W. (2006) The concept of rights, Dordrecht: Springer.
Rawls, J. (1999 [1971]) A theory of justice, Cambridge: Harvard University Press.
Raz, J. (1975) Practical reason and norms, London: Hutchinson.
Sen, A. (1982) „Rights and agency”, Philosophy and Public Affairs, 11, s. 3-39.
Shapiro, I. (1986) The evolution of rights in liberal theory: An essay in critical theory, Cambridge: Cambridge University Press.
Shue, H. (1996) Basic rights: Subsistence, affluence, and U.S. foreign policy, Princeton: Princeton University Press.
Steiner, H. (1994) An essay on rights, Oxford: Blackwell.
Sumner, L. W. (1987) The moral foundations of rights, Oxford: Oxford University Press.
Thomson, J. J. (1990) The realm of rights, Cambridge: Harvard University Press.
Tierney, B. (2001 [1997]) The idea of natural rights: Studies on natural rights, Natural Law, and Church Law, 1150-1625, Cambridge: Wm. B. Eerdmans Publishing Co.
Tushnet, M. (1984) „An essay on rights”, Texas Law Review, 62, s. 1363-1403.
Waldron, J. (ed.) (1984) Theories of rights, Oxford: Oxford University Press.
Wellman, C. (1997) An approach to rights. Studies in the philosophy of Law and morals, Dordrecht: Kluwer.