Teorie deontologiczne: przekrój

Teorie deontologiczne: przekrój

Prawa stoją na straży interesów ludzi. Mogą chronić czyjś interes robienia czegoś bez przeszkód, posiadania dostępu do jakichś dóbr, unikania krzywdy lub posiadania korzyści (patrz Teorie praw: ogólna koncepcja). Teorie praw opisują komu przyznaje się lub należy przyznać prawa, jakiego rodzaju mają one być, oraz dlaczego należy to uczynić.

Teorie praw mogą odnosić się do praw moralnych lub stanowionych. Prawa moralne pojmowane są jako te, które przysługują każdej jednostce od urodzenia, bez względu na to czy chroniona jest ona przez prawa stanowione. Niektórzy teoretycy praw nie wierzą w istnienie praw moralnych, ale opowiadają się za ustanowieniem ochrony prawnej dla zwierząt pozaludzkich aby chronić ich interesy. Teoretycy opisani poniżej zajmują się prawami moralnymi.

Istnieje wiele różnych teorii praw moralnych, z których każda ma własne ramy i argumenty na poparcie tezy, że ludzie, a także niektóre zwierzęta pozaludzkie mają pewne prawa. Słynny filozof moralny Immanuel Kant twierdził, że powinniśmy postępować wyłącznie według zasad, które chcielibyśmy widzieć jako obowiązujące prawa. Innymi słowy, to co czynimy jest właściwe tylko wówczas, gdy chcemy aby inni również się tak zachowywali. Kant wierzył, że życie według powyższej maksymy pociąga za sobą traktowanie wszystkich ludzi jako celu samego w sobie, a nie jako środka używanego by coś osiągnąć.1

Współcześni teoretycy, tacy jak Christine Korsgaard2 i Julian Franklin3 bronią podejścia Kanta, ale w odróżnieniu od niego uważają, że zasady jakie głosił nie powinny dotyczyć jedynie ludzi. Zwierzęta pozaludzkie są istotami czującymi, więc gdybyśmy byli na ich miejscu, uznalibyśmy za niedopuszczalne pomijanie naszych interesów. W związku z tym, nie tylko ludzi, ale też wszystkie czujące zwierzęta należy uznać za cel sam w sobie.

Niektórzy współcześni autorzy opracowali teorie oparte na poglądach Kanta, próbując uniknąć niektórych problemów z nimi związanych. Alan Gewirth twierdzi na przykład, że wszystkie istoty przez sam fakt działania zakładają, że mają prawo działać i że mają także inne prawa niezbędne do tego działania (np. prawa niezbędne do przetrwania).4 W związku z tym, jeśli chcemy być konsekwentni, powinniśmy szanować prawa innych. Evelyn Pluhar podtrzymuje powyższy argument i twierdzi, że powinien on stosować się do wszystkich czujących istot, ponieważ ich interesy i potrzeby są podobne naszym, a więc powinny być chronione prawnie.5

Tom Regan, znany obrońca praw moralnych zwierząt pozaludzkich, uzasadnia swoje poglądy w inny sposób. Według niego istnieje kilka powodów aby twierdzić, że zwierzęta pozaludzkie (a przynajmniej wiele z nich) mają prawa moralne. Każdy z nich rozpatrywany pojedynczo, może się nam wydać niewystarczający, ale gdy spojrzymy na nie jak na całość, otrzymamy mocny argument za tym twierdzeniem.6 Regan uważa, że należałoby odrzucić każdą teorię która nie uznaje bezpośrednich obowiązków wobec zwierząt, nie zakłada że należy uznawać i szanować ich prawa moralne, czy też że tylko ludzie mają inherentną wartość. Regan używa kryterium “podmiotu życia”, którego spełnienie wymaga świadomości i pewnego poziomu zdolności poznawczych. Według Regana, każda istota, która spełnia to kryterium posiada inherentną wartość. Do tych istot zaliczają się nie tylko ludzie, ale także wszystkie ssaki i wiele innych zwierząt.

Kolejnym teoretykiem, który argumentował na rzecz praw zwierząt pozaludzkich jest Gary Francione. Uważa on, że zwierzęta pozaludzkie powinny posiadać prawa stanowione, których głównym celem byłoby zapobieganie ich wykorzystywaniu przez innych jako zasobów, czyli ochrona ich fundamentalnego prawa. Francione twierdzi też, że zwierzęta pozaludzkie posiadają prawa moralne. Według niego wszystkie czujące zwierzęta mają podstawowe prawa moralne ze względu na sam fakt bycia istotami czującymi.7

Wreszcie, inni teoretycy argumentują, że zwierzęta pozaludzkie powinny mieć prawa, gdyż wynika to z konsekwentnego i bezstronnego zastosowania kontraktualizmu.8 Pogląd ten jest przedstawiony w tekście Kontraktualizm — umowa społeczna.


Polecana bibliografia

Francione, G. L. (1995) Animals, property and the Law, Philadelphia: Temple University Press.

Francione, G. L. (2003) „Animal rights theory and utilitarianism: Relative normative guidance”, Between the Species, 13 (3) [ostatnia wizyta 14 kwietnia 2013].

Francione, G. L. (2008) Animals as persons: Essays on the abolition of animal exploitation, New York: Columbia University Press.

Francione, G. L. (2010) „Animal welfare and the moral value of nonhuman animals”, Law, Culture and the Humanities, 6, s. 24-36.

Gewirth, A. (1982) Human rights, Chicago: Chicago University Press.

Gewirth, A. (1996) The community of rights, Chicago: Chicago University Press.

Pluhar, E. (1981) „Must an opponent of animal rights also be an opponent of human rights?”, Inquiry, 24, s. 229-251.

Rainbolt, G. W. (2006) The concept of rights, Dordrecht: Springer.

Rawls, J. (2009 [1971]) Teoria sprawiedliwości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Regan, T. (1975) „The moral basis of vegetarianism”, Canadian Journal of Philosophy, 5, s. 181-214.

Regan, T. (1976) „McCloskey on why animals cannot have rights”, Philosophical Quarterly, 26, s. 251-257.

Regan, T. (1977) „Frey on interests and animal rights”, Philosophical Quarterly, 27, s. 335-337.

Regan, T. (1978) „Fox’s critique of animal liberation”, Ethics, 88, s. 126-133.

Regan, T. (1980) „Utilitarianism, vegetarianism & animal rights”, Philosophy & Public Affairs, 9, s. 305-324.

Regan, T. (1987) The struggle for animal rights, Clarks Summit: International Society for Animal Rights.

Regan, T. (2001) Defending animal rights, Chicago: University of Illinois Press.

Regan, T. (2004) Empty cages: Facing the challenge of animal rights, Lanham: Rowman & Littlefield.

Regan, T. & Singer, P. (eds.) (1989 [1976]) Animal rights and human obligations, 2nd ed., Englewood Cliffs: Prentice Hall.

Regan, T. & VanDeVeer, D. (eds.) (1982) And justice for all, Totowa: Rowan and Littlefield.

Rollin, B. E. (2006 [1981]) Animal rights & human morality, 3rd ed., New York: Prometheus.

Rowlands, M. (2002) Animals like us, London: Verso.

Sumner, L. W. (1987) The moral foundations of rights, Oxford: Oxford University Press.


Notatki

1 Kant, I. (2013 [1785]) Uzasadnienie metafizyki moralności, Kęty: Marek Derewiecki, 4:429. Patrz również na przykład ibid., 6:442; (2014 [1788]) Krytyka czystego rozumu, Kęty: Marek Derewiecki, 5:7; (1997) Lectures on ethics, Cambridge: Cambridge University Press.

2 Korsgaard, C. (2005) „Fellow creatures: Kantian ethics and our duties to animals”, The Tanner lectures on human values, 25/26, s. 77-110; (1996) The sources of normativity, Cambridge: Cambridge University Press, s. 152-153.

3 Franklin, J. H. (2005) Animal rights and moral philosophy, New York: Columbia University Press.

4 Gewirth, A. (1978) Reason and morality, Chicago: Chicago University Press.

5 Pluhar, E. (1995) Beyond prejudice: The moral significance of human and nonhuman animals, Durham: Duke University Press.

6 Regan, T. (2004 [1983]) The case for animal rights, 2nd ed., Berkeley: University of California Press.

7 Francione, G. L. (2000) Introduction to animal rights: Your child or the dog?, Philadelphia: Temple University Press.

8 Rowlands, M. (2009 [1998]) Animal rights: Moral, theory and practice, 2nd ed., New York: Palgrave Macmillan.