Świadomość zwierząt

Świadomość zwierząt

Świadomość to zdolność do odczuwania pozytywnych i negatywnych doświadczeń. Jest to umiejętność formowania doświadczeń. Nie jest to tylko możliwość odczuwania bodźców lub reagowania na pewne działania, jak w przypadku maszyny wykonującej jakieś czynności po naciśnięciu przycisku. Świadomość, lub inaczej zdolność do odczuwania, oznacza coś innego, a mianowicie zdolność do odbierania i reagowania na bodźce w świadomy sposób, doświadczając je „od wewnątrz”.

Bycie zdolnym do odczuwania oznacza bycie świadomym

Świadoma istota jest przedmiotem doświadczenia, co oznacza, że może doświadczyć tego, co jej się przytrafia. Organizm może być przedmiotem doświadczenia tylko, gdy jego budowa pozwala mu rozwinąć świadomość: posiada on, między innymi, rozwinięty system nerwowy.

Bycie świadomym jest równoważne doświadczaniu. Mówiąc o istotach, że posiadają doświadczenia dotyczące czegoś, jest równoważne z stwierdzeniem, że są one ich świadome. Innymi słowy, bycie świadomym jest równoznaczne z zdolnością do odczuwania (zarówno pozytywnych jak i negatywnych doświadczeń). Stąd, gdy istota nie jest już świadoma, to nie może mieć już doświadczeń i w rezultacie przestaje być indywidualnym bytem – podmiotem. Na przykład, gdy ktoś w wypadku nieodwracalnie traci zdolność do odczuwania, to przestaje on istnieć jako podmiot, nawet jeśli jego ciało wciąż funkcjonuje.

Bycie świadomym oznacza bycie zdolnym do odczuwania pozytywnych lub negatywnych doświadczeń

Powodem, dla którego świadomość lub zdolność do odczuwania jest istotna dla rozważań o moralności jest to, że doświadczenia (które mogą posiadać tylko świadome istoty) mogą mieć pozytywny lub negatywny wpływ na istoty które je przeżywają. Mogą one wpłynąć na istotę pozytywnie lub negatywnie. Stąd, świadomość możemy też określić jako zdolność do doświadczania krzywdy i otrzymywania korzyści.

Pojęcia szkody i korzyści wymagają uściślenia.

Niektóre przedmioty można uszkodzić, ale nie można im szkodzić. Istnieją przedmioty jak, np. młotek, za pomocą których możemy wykonać pewne czynności, jak i takie, które mogą wykonać coś dla nas, np. samochód. Jeśli coś się stanie z tymi przedmiotom i nie mogą już wykonywać swoich funkcji, wtenczas mówimy, że są uszkodzone. Ale tego rodzaju uszkodzenia są zupełnie inne od sposobów w jaki czującą istota może być skrzywdzona. Przedmiot nie może być skrzywdzony. Przedmiot nie może być świadomy uszkodzeń jakie odniósł, ani sam w jakikolwiek sposób być doświadczony przez te uszkodzenia, ponieważ przedmiot nie jest istotą i nie jest zdolny do odczuwania cierpień lub radości.

Zastosowanie terminów cierpienie i przyjemność

Pozytywne doświadczenia są zwykle określone takimi zwrotami jak przyjemność, dobre samopoczucie lub szczęście, a negatywne – ból, cierpienia, itp. Tego typu słownictwo może czasem prowadzić do nieporozumień, np. niektóre słowa mogą wydawać się odnosić tylko do pewnych pozytywnych lub negatywnych doświadczeń. Na przykład, słowa cierpienie i przyjemność często są rozumiane jako odnoszące się do fizycznego bólu i przyjemności. Są one również czasem utożsamiane z pewnymi pozytywnymi i negatywnymi doświadczeniami o nieco szerszym charakterze, w tym z cierpieniem i przyjemnościami mającymi swoje źródło w psychice, ale już nie z poczuciem satysfakcji z wykonania ważnej pracy.

Prowadzi to do nieporozumień. Jeśli mamy używać tych pojęć w dyskusji nad świadomością, to należy je traktować jako synonimy dla wszelkiego rodzaju pozytywnych lub negatywnych doświadczeń, dla wszelkiego rodzaju świadomości. Zgodnie z powyższym, negatywne doświadczenia mogą być ogólnie objęte przez wyraz cierpienie, a pozytywne doświadczenia – przyjemność. Stąd, świadomość może być nazywana zdolnością do cierpienia i radości. Chcąc używać wyrazów cierpienie i przyjemność w węższym znaczeniu (odnoszącym się tylko do bólu i przyjemności o charakterze fizycznym), nie powinniśmy traktować wyrażenia zdolność do cierpienia i radości jako synonimu świadomości. Autorzy którzy używają tego wyrażenia w znaczeniu świadomość, często mają na myśli wszelkiego rodzaju pozytywne i negatywne doświadczenia.

Stany psychiczne to doświadczenia

Innym synonimem dla czujący i świadomy jest posiadający stan psychiczny. Tylko umysł może doświadczać stany psychiczne. Umysł jest po prostu przedmiotem doświadczania. Stanem umysłu są zatem wszelkiego rodzaju doświadczenia, nawet te bardzo proste jak uczucie fizycznego bólu i przyjemności Jednak słowo umysł jest często używane w inny sposób. Opisuje ono zwykle pewne złożone funkcje poznawcze, zdolności intelektualne związane z myśleniem i uczeniem się. W tym kontekście słowo umysł oznacza coś zupełnie innego niż słowo świadomość, czy odczuwanie. Stan psychiczny może posiadać istota nawet bez pewnych złożonych umiejętności intelektualnych, ale już nie istota nie mająca świadomości. Stąd przekonanie, że wiele zwierząt posiada stany psychiczne.


Dodatkowa lektura

Allen, C. & Bekoff, M. (1997) Species of mind: The philosophy and biology of cognitive ethology, Cambridge: MIT Press.

Bateson, P. (1991) „Assessment of pain in animals”, Animal Behaviour, 42, pp. 827-839.

Bonica, J. (1990) The management of pain, 2nd ed., Philadelphia: Lea and Febiger.

Broom, D. M. (1991) „Animal welfare: Concepts and measurement”, Journal of Animal Science, 69, pp. 4167-4175.

Chandroo, K. P.; Duncan, I. J. H. & Moccia, R. D. (2004) „Can fish suffer?: Perspectives on sentience, pain, fear, and stress”, Applied Animal Behavior Science, 86, pp. 225-250.

Dawkins, M. S. (1980) Animal suffering: The science of animal welfare, London: Chapman and Hall.

DeGrazia, D. (1996) Taking animals seriously: Mental life and moral status, Cambridge: Cambridge University Press.

DeGrazia, D. & Rowan, A. (1991) „Pain, suffering, and anxiety in animals and humans”, Theoretical Medicine and Bioethics, 12, pp. 193-211.

Griffin, D. R. (1981) The question of animal awareness, Los Altos: William Kaufman.

Griffin, D. R. (1992) Animal minds, Chicago: Chicago University Press.

Rollin, B. E. (1989) The unheeded cry: Animal consciousness, animal pain, and science, Oxford: Oxford University Press.

Sherwin, C. M. (2001) „Can invertebrates suffer? Or, how robust is argument-by-analogy?”, Animal Welfare, 10, suppl. 1, pp. 103-118.

Sneddon, L. U. (2004) „Evolution of nociception in vertebrates: Comparative analysis of lower vertebrates”, Brain Research Reviews, 46, pp. 123-130.

Vinding, M. (2014) A copernican revolution in ethics, Los Gatos: Smashwords, [pp. 4-17, ostatnia wizyta 01 lipca 2014].

Weary, D. M.; Niel, L.; Flower, F. C. & Fraser, D. (2006) „Identifying and preventing pain in animals”, Applied Animal Behaviour Science, 100, pp. 64-76.

Weiskrantz, L. (1995) „The problem of animal consciousness in relation to neuropsychology”, Behavioral Brain Research, 71, pp. 171-175.