Błędne koło w rozumowaniu

Często przyjmuje się, że tylko ludziom jako gatunkowi należy się poszanowanie przez innych ludzi.¹ Inne powody, dla których uważa się, że ich dobro jest nadrzędne wobec dobra pozostałych zwierząt, są natury religijnej i metafizycznej. Według tych poglądów ludzie mają specjalne cechy, które sprawiają, że zasługują na większy szacunek niż reszta zwierząt. Na przykład twierdzi się, że mają oni większą wartość jako istoty niż inne gatunki, lub że są wybrani przez jakieś bóstwo.²

Tego typu argumenty, które próbują usprawiedliwić brak szacunku dla zwierząt, mają następującą formę:

(1) Tylko ludzie spełniają określony warunek (nazwiemy go x).

(2) Szacunek należy się tylko tym, którzy spełniają warunek x.

(3) Szacunek należy się tylko ludziom.

Takie argumenty oparte są na błędnym rozumowaniu. W teorii argumentacji błąd ten jest nazywany błędnym kołem w rozumowaniu lub błędne koło w rozumowaniu³ W następnych punktach wyjaśniono, dlaczego tym argumentom brakuje uzasadnienia. Pierwszy punkt jest prostszy; drugi jest bardziej złożony, zawiera specjalistyczne słownictwo i objaśnia, czym jest rozumowanie moralne.

Zakładając to, co chce się udowodnić

Zacznijmy od prostego wyjaśnienia. Rozważmy następujące zdanie: stwierdzenie, że ludzie mają większą wartość lub status różni się od stwierdzenia mówiącego, że ludzie, na przykład, są zbudowani w pewien sposób, mają pewne zdolności poznawcze, potrafią biegać itp. Różnica polega na tym, że takie rzeczy jak struktura, zdolności i umiejętności mogą być zweryfikowane; nie istnieją natomiast cechy, zdolności itp., które są utożsamiane ze statusem lub wewnętrzną wartością i również podlegają weryfikacji. Podobnie też nie sposób jest sprawdzić warunki, jakie ma spełnić istota godna szacunku (jako członek wybranych gatunków), wynikające z religijnych argumentów.

Nie istnieje żaden sposób na sprawdzenie, czy tylko ludzie mają nieśmiertelne dusze lub wewnętrzną wartość. Nie ma żadnej metody, dzięki której można by stwierdzić, że ktokolwiek posiada te cechy. W rzeczywistości nie wiemy jak sprawdzić, czy te warunki w ogóle istnieją w realnym świecie. Innymi słowy, nie możemy dowieść, że istnieje coś takiego jak status lub wewnętrzna wartość, oraz że naprawdę niektóre gatunki są wybrane przez bogów, jeśli takowe w ogóle istnieją. Oczywiście nie sposób jest też ustalić, czy istnieje coś takiego jak status lub wewnętrzna wartość. Jednak ciężar udowodnienia istnienia tych rzeczy spoczywa na tych, którzy się przy nich upierają i opierają na nich swoje argumenty. A dokonanie tego, jak pokazaliśmy, nie jest możliwe.

Ponieważ brak jest dowodów na to, że warunki oparte na statusie i wewnętrznej wartości istnieją, twierdzenie, że tylko ludzie je spełniają, nie ma sensu. Z tego samego powodu jest tak ze stwierdzeniem, że powinniśmy szanować osoby, które spełniają takie warunki, ponieważ oznaczałoby to, że dyskryminujemy innych z arbitralnych powodów. Każde stanowisko w etyce musi mieć jakieś wyjaśnienie, które je uzasadnia. Jeśli powody podane na poparcie stanowiska nie są prawidłowe, należy uznać je za samowolne i odrzucić.

Poglądy, które właśnie przedstawiliśmy, są przykładem błędu niedostatecznego uzasadnienia. Nie są one wystarczająco uzasadnione, ponieważ oparte są na argumentach odwołujących się do warunków, które nie mogą być zbadane i są traktowane jako pewnik; zakładanie lub twierdzenie, że coś jest dane lub „oczywiste“, nie jest żadnym dowodem.

Inaczej mówiąc, nie możemy być przekonani do czegoś przez odwołanie się do założenia, którego nie możemy zaakceptować.

Rozumowanie moralne i błąd niedostatecznego uzasadnienia

Możemy spojrzeć na ten problem w sposób bardziej szczegółowy i techniczny, który pokazuje, z czego składa się argument moralny. Argument jest sekwencją logiczną składającą się z założeń i wniosków wynikających z założeń. Założenia mogą być stwierdzeniami na temat faktów, a te z kolei mogą być prawdziwe lub fałszywe. W argumentach moralnych założeniami mogą być również zasady i polecenia, np. „promuj równość,“ „nie zabijaj nikogo bez powodu,“ lub „szerz radość, nie cierpienie.“

Przykładem argumentu moralnego jest:

(1) Nie zabijaj istot czujących dla własnej przyjemności.

(2) Krowy są istotami czującymi.

(3) Nie zabijaj krów dla własnej przyjemności.

W tym argumencie założenia (1) i (2) prowadzą do (3). Założenie (1) jest zakazem, (2) jest opisem rzeczywistości, a (3) jest poleceniem, które wynika z połączenia (1) i (2).

Tego typu argument można obalić na trzy podstawowe sposoby. Argument jest nieważny, gdy jego wniosek nie wypływa z założeń. Odrzucamy jego wnioski, jeśli założenia, na których są one oparte, są fałszywe. W dodatku, jeśli mamy wątpliwości co do założeń, nie możemy zaakceptować także logicznie płynących z nich wniosków. Na przykład:

(1) Należy bardziej szanować Włochów niż Greków.

(2) Ateńczycy są Grekami.

(3) Należy bardziej szanować Włochów niż Ateńczyków.

Ten argument jest logicznie poprawny i dlatego może być traktowany jako formalnie prawidłowy, ale jego wnioski są kontrowersyjne, ponieważ pierwsze założenie jest nieuzasadnione.

Teraz widzimy, czym są argumenty na rzecz szowinizmu gatunkowego, takie jak te powyżej. Oto przykład:

(1) Tylko ludzie mają wewnętrzną wartość. [Tego warunku nie można zweryfikować w jakikolwiek sposób.]

(2) Należy szanować tylko tych z wewnętrzną wartością. [Budzi to kontrowersje i nie ma jasnego wyjaśnienia.]

(3) Szacunek należy się tylko ludziom.

Wniosek w punkcie (3) wynika z założeń (1) i (2). Innymi słowy, ten argument jest prawidłowy, ale jego wnioski są trywialne, ponieważ stwierdzają to samo, co zostało zawarte w założeniach. W teorii argumentacji trywialność oznacza, że wszystkie informacje zawarte w założeniach znajdują się już we wnioskach [w tym przypadku – założenie (3)]. Inaczej mówiąc, próbując coś udowodnić, zakłada się już prawdziwość tego, czego chce się dowieść. Tak więc w ten sposób nie udowadnia się niczego. Argument, który nie wyjaśnia, czym jest wewnętrzna wartość i stwierdza, że tylko ludzie ją mają, oraz że ten „fakt“ jest podstawą wyższości ludzi, tak naprawdę mówi: ludzie zasługują na szacunek, ponieważ tylko ludzie mają pewnego rodzaju „człowiecze cechy“. Na powyższym przykładzie widać, dlaczego argumenty z niedostatecznym uzasadnieniem są często nazywane argumentami z błędnym kołem w rozumowaniu. Nazywanie „człowieczych cech“ w inny sposób nie zmienia faktu, że ten argument jest arbitralny.

Argument ten jest więc problematyczny nie tylko z tego powodu, że spełnianie określonego warunku wyłącznie przez ludzi nie jest oczywiste, albo że taki warunek jest w ogóle realny. Ponieważ próbujemy udowodnić, że tylko ludziom należy się szacunek, problemem jest również arbitralne przyjęcie za pewnik, że tylko oni spełniają te warunki. Argument twierdzi, że należy szanować wyłącznie rasę ludzką, bo tylko ona ma pewną abstrakcyjną, niedającą się zaobserwować cechę, która wymaga od nas szacunku dla danego człowieka. Jest to błędne rozumowanie nie tylko dlatego, że nie ma żadnego powodu, aby uznać istnienie takiej cechy, ale także ponieważ zakłada się od początku, że spośród zwierząt powinno się szanować wyłącznie ludzi.

Więc, krótko mówiąc, nie możemy zaakceptować założeń (1) i (2). Mamy do czynienia z błędem niedostatecznego uzasadnienia. Argument nie jest przekonujący i dlatego nie nadaje się do obrony stanowiska, jakoby zwierzęta nie zasługiwały na szacunek.

---

Źródła informacji

Cohen, M. R.; Nagel, E. & Corcoran, J. (1993) An introduction to logic, Indianapolis: Hackett.

Cushing, S. (2003) „Against ‘humanism’: Speciesism, personhood and preference”, Journal of Social Philosophy, 34, s. 556-571.

Hansen, H. V. & Pinto, R. C. (eds.) (1995) Fallacies: Classical and contemporary readings, University Park: Pennsylvania State University Press.

Horta, O. (2010) „What is speciesism?”, Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 23, s. 243-266 [ostatnia wizyta 05 stycznia 2014].

Hsiao, T. (2015) „In defense of eating meat”, Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 28, s. 277-291.

Hsiao, T. (2017) “Industrial farming is not cruel to animals”, Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 30, pp. 37-54.

Hurley, P. J. (2000) A concise introduction to logic, Belmont: Wadsworth.

Kahane, H. & Cavender, N. (2005) Logic and contemporary rhetoric: The use of reason in everyday life, Belmont: Cengage Learning.

Lunsford, A. & Ruszkiewicz, J. (1998) Everything’s an argument, Boston: Bedford.

Ryder, R. D. (1989), Oxford: Blackwell.

Singer, P. (2004) „Ethics beyond species and beyond instincts: A response to Richard Posner”, in Sunstein, C. & Nussbaum, M. (eds.) Animal rights: Current debates and new directions, New York: Oxford University Press, s. 78-92.

Waldau, P. (2002) The specter of speciesism: Buddhist and Christian views of animals, New York: Oxford University Press.

Waldau, P. (2006) A communion of subjects: Animals in religion, science, and ethics, New York: Columbia University Press.

---

Notatki