Różne teorie etyczne

Różne teorie etyczne

Każdy z nas zachowuje się w określony sposób. Nasze czyny i to, co za nimi stoi dają wyraz naszej moralności. Postępujemy kierując się celami jakie chcemy osiągnąć, np., bycie szczęśliwym, ograniczenie cierpienia czujących istot, czy pomoc potrzebującym. Niektórzy ludzie postępują również według pewnych norm, takich jak na przykład dotrzymywanie obietnic lub mówienie prawdy.

Społeczeństwa i grupy społeczne mają zwykle różne poglądy na to jak ludzie powinni żyć. W związku z tym, moralność jest zmienna czasowo i przestrzennie.

Możemy po prostu postępować tak jak nas uczono od urodzenia, jednak wielu ludzi kwestionuje to, czego ich nauczono i rozważa problemy moralne po swojemu. Nawet ci, którzy nie są tak krytyczni, mogą z czasem odkryć, że ich różne założenia moralne są w konflikcie i w pewnym momencie życia stają w obliczu sytuacji, w których muszą zdecydować w jaki sposób postąpić ze względu na wewnętrzny konflikt moralny.  Niektórzy uważają na przykład, że nie należy nigdy łamać obietnicy i należy zawsze pomagać potrzebującym. Jeśli przyjdzie im wybierać między udzieleniem pomocy potrzebującym a dotrzymaniem obietnicy, będą musieli zmierzyć się z dylematem moralnym.

Rozważania nad takimi dylematami i naszą sytuacją moralną nazywamy etyką. Etyka i moralność to dwa różne pojęcia. Moralnością nazywamy działania i stojące za nimi powody. Etyka zaś jest krytyczną analizą moralności. Celem rozważań nad etyką jest wskazanie sprzeczności między różnymi pozycjami moralnymi i znalezienie sposobów na zaradzenie im. Na przykład: jeśli twierdzimy, że powinniśmy szanować wszystkich tych którzy mogą cierpieć i jednocześnie, że możemy wykorzystywać kobiety lub zwierzęta pozaludzkie, to nasze poglądy są sprzeczne.

Ogólne podejścia etyczne

Etyka jest analizą dlaczego powinniśmy działać w określony sposób. Istnieje wiele różnych teorii etycznych, które różnią się od siebie tym, jakich działań od nas wymagają i w jaki sposób to argumentują. Poniżej przedstawiono najbardziej powszechne teorie etyczne.

Konsekwencjalizm

Teorie bazujące na konsekwencjalizmie zakładają, że są rzeczy, działania, stany, itp., które są dobre lub lepsze niż inne i że powinniśmy działać w taki sposób, aby występowały jak najczęściej. Zgodnie z założeniami konsekwencjalizmu nasze działania powinny prowadzić do lepszych rzeczy, stanów, sytuacji itp. Może nam się na przykład wydawać, że najlepszy ze światów to taki, w którym jest jak najwięcej szczęścia i równości. Wówczas powinniśmy się zastanawiać jaki jest najlepszy sposób działania aby taki świat osiągnąć.

Deontologia

Zgodnie z deontologią istnieją pewne działania, które są zabronione i inne, które są konieczne, bez względu na to, do czego prowadzą. Załóżmy na przykład, że mówiąc jedno kłamstwo sprawilibyśmy, że nikt nigdy więcej by nie skłamał. Według deontologii, nawet w tym przypadku nie powinniśmy wypowiedzieć tego kłamstwa, ponieważ kłamanie jest zabronione.

Istnieje wiele różnych odmian deontologicznych poglądów. Niektóre z nich dotyczą czynów, których należy unikać, na przykład, że nie należy zabijać, kłamać czy łamać obietnic, itp. Zgodnie z innymi, ważne jest co co powinniśmy czynnić. Niektórzy twierdzą, że powinniśmy robić. Niektórzy twierdzą, że powinniśmy pomóc innym uczynić ich życie lepszym, chronić innych przed cierpieniem, lub że należy przestrzegać zasad etykiety, itp.

Etyka cnót

Etyka cnót zakłada, że najważniejsze są nie tyle konkretne działania które należy podejmować lub nie, a rozwijanie tego, co uważamy za dobry i cnotliwy charakter moralny; według tych poglądów, żeby wiedzieć jak postępować należy zadać sobie pytanie jak na naszym miejscu postąpiłby ktoś cnotliwy; nie należy zaś postępować tak, aby osiągnąć najkorzystniejszy rezultat w danej sytuacji, ani brać pod uwagę moralnych nakazów i zakazów. Jednak w praktyce, postępując wedle powyższej teorii, możemy postępować identycznie jak przestrzegając zasad poprzednich dwóch teorii.

Niektóre teorie zakładają, że istnieją rzeczy, działania, sytuacje, itp., które są dobre lub lepsze od innych i że powinniśmy działać w taki sposób, aby te rzeczy się wydarzyły. Zgodnie z tymi poglądami powinniśmy działać tak, aby doprowadzić do lepszej sytuacji. Możemy na przykład wierzyć, że najlepszy byłby świat, w którym jest tyle szczęścia i równości, ile to tylko możliwe. Wtedy byśmy uważali, że najlepszym sposobem działania jest stworzenie świata w którym będzie więcej szczęścia i równości. Pogląd ten nazywany jest konsekwencjalizmem.

Różne teorie etyczne

Według poglądów etycznych utilitarystów należy postępować tak, aby suma dobrostanu i szczęścia każdej istoty była jak największa. Inaczej mówiąc, należy postępować tak, aby suma dobrostanu wszystkich istot była jak największa.

Według poglądów etycznych egalitarystów należy postępować tak, aby sytuacja najbardziej potrzebujących uległa poprawie, nawet jeśli nie wiąże się to z wzrostem ogólnej sumy dobrostanu i szczęścia.

Inne teorie mają mieszczą się w poniższych ideach:

Sytuacja jest uważane za dobrą, jeśli nikt nie jest poniżej pewnego poziomu szczęścia, a zła (tzn. wymagająca poprawy), gdy ktoś jest poniżej tego poziomu. Poglądy te funkcjonują pod nazwą teorii poziomu wystarczającego.

Punktem wyjścia dla kwestii moralnych powinno być nie tyle to co sprawiedliwe, a nasze pełne troski relacje z innymi. Takie podejście ma nazwę etyki troski i, według niektórych, zalicza się do etyki cnót, ponieważ także odnosi się raczej do moralnego charakteru, niż tego, co powinniśmy zrobić.

Co uchodzi za prawdziwe według jednej teorii, może być fałszywe według innej. Niektóre teorie mogą być niespójne i dlatego będziemy zmuszeni je odrzucić. Przykładem niespójnej teorii jest taka, która wymaga uwzględnienia wszystkich ludzi, ale już nie istot, które nie posiadają złożonych zdolności intelektualnych.

Nawet jeśli dana teoria etyczna jest spójna, jej zwolennicy mogą nie zgadzać się ze sobą. Różni ludzie mają różne poglądy i nie sposób jest pogodzić różnic między nimi raz na zawsze. Jednak teorie etyczne nadal mogą być przydatne i pomagać nam zdecydować jak postępować w większości sytuacji.

Mimo że ludzie mają różne preferencje odnośnie poglądów etycznych, jedną z cech wspólnych najpowszechniejszych przyjętych teorii jest to, że są pomocne dla rozważań moralnych na temat zwierząt pozaludzkich. Widać to w stanowisku różnych poglądów etycznych wobec szowinizmu gatunkowego i szacunku dla czujących istot.


Polecana bibliografia (więcej odniesień do poszczególnych teorii etycznych można znaleźć w sekcjach w których się je przedstawia)

Alexander, L. & Sherwin, E. (2001) The rule of rules: Morality, rules and the dilemmas of Law, Durham: Duke University Press.

Anscombe, G. E. M. (1958) „Modern moral philosophy”, Philosophy, 33, pp. 1-19.

Bennett, J. (1981) „Morality and consequences”, in McMurrin, S. (ed.) The Tanner lectures on human values, 2, Cambridge: Cambridge University Press.

Bentham, J. (1907) Introduction to the principles of moral and legislation, Oxford: Clarendon [ostatnia wizyta 26 grudnia 2013].

Brook, R. (2007) „Deontology, paradox, and moral evil”, Social Theory and Practice, 33, pp. 431-440.

Gert, B. (1970) The moral rules: A new rational foundation for morality, New York: Harper & Row.

Harsanyi, J. (1973) Can the maximin principle serve as a basis for morality?: A critique of John Rawls’s theory, Berkeley: Center for Research in Management Science.

Hooker, B. (2000) Ideal code, real world: A rule-consequentialist view of morality, Oxford: Clarendon.

Hursthouse, R. (1999) On virtue ethics, Oxford: Clarendon.

Kagan, S. (1989) The limits of morality, Oxford: Clarendon.

Kamm, F. M. (1996) Morality, mortality: Volume II: Rights, duties, and status, New York: Oxford University Press.

Kamm, F. M. (2007) Intricate ethics: Rights, responsibilities, and permissible harms, Oxford: Oxford University Press.

Korsgaard, C. (1996) Creating the kingdom of ends, Cambridge: Cambridge University Press.

MacAskill, W. & Meissner, D. (2020) Introduction to utilitarianism: An online textbook, Oxford: Utilitarianism.net [ostatnia wizyta 21 kwietnia 2021].

MacIntyre, A. (1981) After virtue, Notre Dame: University of Notre Dame Press.

Mill, J. S. (2006 [1879]) Utylitaryzm. O wolności, Warszawa: Amelia Kurlandzka.

Mulgan, T. (2001) The demands of consequentialism, Oxford: Clarendon.

Nagel, T. (1986) The view from nowhere, New York: Oxford University Press.

Pettit, P. (ed.) (1993) Consequentialism, Aldershot: Dartmouth.

Rachels, J. (1975) „Active and passive euthanasia”, New England Journal of Medicine, 292, pp. 78-80.

Rawls, J. (1994 [1971]) Teoria sprawiedliwości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Raz, J. (1979) The authority of Law: Essays on law and morality, Oxford: Clarendon.

Sen, A. K. & Williams, B. A. O. (eds.) (1982) Utilitarianism and beyond, Cambridge: Cambridge University Press.

Sidgwick, H. (1907) The methods of ethics, 7th ed., London: Macmillan [ostatnia wizyta 15 kwietnia 2018].

Singer, P. (ed.) (1991) A companion to ethics, Oxford: Blackwell.

Slote, M. (1984) „Satisficing consequentialism”, Proceedings of the Aristotelian Society, 58, pp. 139-163.

Slote, M. (1985) Common-sense morality and consequentialism, London: Routledge.

Smart, J. J. C. & Williams, Bernard A. O. (1973) Utilitarianism: For and against, Cambridge: Cambridge University Press.

Taurek, J. M. (1977) „Should the numbers count?”, Philosophy and Public Affairs, 6, pp. 293-316.

Thomson, J. J. (1976) „Killing, letting die, and the trolley problem”, The Monist, 59, pp. 204-217.

Thomson, J. J. (1985) „The trolley problem”, Yale Law Journal, 94, pp. 1395-1415.

Unger, P. (1996) Living high and letting die, New York: Oxford University Press.