Dyskryminacja gatunkowa
Sheep looks through the bars of cage

Dyskryminacja gatunkowa

Na świecie występuje wiele różnych rodzajów dyskryminacji. Dyskryminacja ma miejsce kiedy dana jednostka jest traktowana gorzej od innych jednostek bez powodu, bez moralnego usprawiedliwienia.1 Ludzie są dyskryminowani z powodu ich płci, koloru skóry, preferencji seksualnych i z wielu innych powodów.

Dyskryminacja jest nieuzasadnionym osądem moralnym

Kiedy uznajemy że ktoś ma znaczenie moralne, znaczy to po prostu, że zdajemy sobie sprawę, iż nasze działania, zaniedbania, decyzje, oraz nasze nastawienie będą miały na tego kogoś wpływ. Nasza moralność nie musi dotyczyć jedynie istot odczuwających (świadomych). Moralność niektórych ludzi obejmuje również ekosystemy lub gatunki zwierząt/roślin, choć zazwyczaj ogranicza się ona jedynie do istot świadomych. Możemy nadawać i nadajemy większe znaczenie jednym istotom i mniejsze innym. Szowinizm gatunkowy (inaczej gatunkowizm lub gatunkizm) to właśnie stawianie jednych istot ponad innymi z nieusprawiedliwionych przyczyn.

Dyskryminacja i eksploatacja

Ci którzy padają ofiarą dyskryminacji, są równie często eksploatowani i wykorzystywani. Jest możliwym, by jednocześnie kogoś dyskryminując, traktować go dobrze. Niemniej pozostaje dyskryminacją traktowanie kogoś gorzej niż innych z arbitralnych, niesprawiedliwych powodów, takich jak kolor skóry czy płeć.

Szowinizm gatunkowy to forma dyskryminacji w stosunku do tych, którzy i które nie należą do danego gatunku. W większości społeczeństw ludzkich jest rzeczą normalną, by dyskryminować pewne gatunki zwierząt. Sposób w jaki się to odbywa i skala tego zjawiska różnią się w zależności od miejsca; niektóre zwierzęta są traktowane w pewnych miejscach gorzej niż w innych. Na przykład psy, krowy czy delfiny są traktowane w różny sposób w różnych społeczeństwach. Tym co łączy większość społeczeństw jest fakt, że dyskryminują one w bardzo szkodliwy sposób przynajmniej pewne gatunki zwierząt.

Szowinizm gatunkowy jest tak powszechny, że większość ludzi nie podważa go; wyjątek stanowią sytuacje, kiedy rodzaj i skala dyskryminacji są nietypowe. W rezultacie tego ludzie eksploatują zwierzęta pozaludzkie w codziennym życiu używając ich jako środków i zasobów. Dzieje się to na wiele różnych sposobów. Zwierzęta pozaludzkie są konsumowane jako jedzenie, odzież, są torturowane i zabijane dla rozrywki, wykorzystywane do pracy, hodowane i zabijane by części ich ciał stanowiły były składnikami kosmetyków i innych produktów konsumpcyjnych. W gruncie rzeczy zwierzęta pozaludzkie są niewolnikami.

Nawet w przypadkach gdy zwierzęta pozaludzkie nie są wykorzystywane, nadal są ofiarami dyskryminacji, ponieważ ich praw nie traktuje się poważnie.2 Ludzie różnią się pod względem stosunku do pozostałych zwierząt. Niektórzy w ogóle nie darzą ich szacunkiem. Jakaś niewielka część ludzi uważa za nieistotne jak traktuje się zwierzęta pozaludzkie, nawet wtedy, gdy są one torturowane bez przyczyny. Mniej ekstremalni w swych poglądach są ludzie, którzy sprzeciwiają się torturowaniu zwierząt pozaludzkich w sposób nietypowy lub dla zabawy, natomiast nie ma dla nich znaczenia cierpienie zadawane zwierzętom innych gatunków przez ludzi, gdy ci czerpią z tego korzyści.

Są ludzie, którzy darzą zwierzęta pozaludzkie pewną dozą szacunku, jednak nadal je dyskryminują i traktują gorzej tylko dlatego, że nie należą one do gatunku ludzkiego. To samo można zaobserwować w rasistowskiej postawie kogoś, kto jest przeciwny niewolnictwu ludzi, lecz nadal pozostaje rasistą.3

Z reguły uważa się, iż tylko ludzie zasługują na moralne traktowanie. Często akceptuje się krzywdę zwierzęcia, jeżeli przyniesie ona jakieś korzyści człowiekowi, nawet jeśli będą one niewielkie. Mimo że uważa się za dobre pomaganie ludziom w potrzebie, gdy tym kto potrzebuje pomocy jest zwierzę pozaludzkie, często zostaje ono pozostawione samo sobie. Dzieje się tak w szczególności w przypadku zwierząt wolno żyjących.

Jest ważne żeby podkreślić, że nie trzeba nienawidzić lub chcieć skrzywdzić kogoś, by go dyskryminować; nie trzeba również być sadystą.4 Dyskryminacja zwierząt pozaludzkich polega na uznawaniu za nieistotne krzywdy lub korzyści jakich mogą doświadczać w wyniku naszych działań, podczas gdy tę samą krzywdę czy korzyść uznalibyśmy za ważne, gdyby chodziło o ludzi. Ponadto, niektóre zwierzęta są dyskryminowane nie w porównaniu z człowiekiem, a w porównaniu z innymi gatunkami zwierząt. Przykładowo, można mieć więcej szacunku do psów niż do świń, do ssaków niż do innych gatunków, nawet jeżeli w rezultacie mniej szanowane zwierzęta zostaną skrzywdzone. Konkretnym przykładem jest odrzucenie psów i kotów jako pożywienia (powszechna praktyka w wielu krajach), a akceptowanie spożywania innych zwierząt, takich jak kurczaki czy ryby.5 To także jest formą szowinizmu gatunkowego, gdyż wszystkie odczuwające istoty posiadają interes w tym, aby nie doświadczać krzywdy, bez względu na gatunek, do którego należą.

Powszechnym rodzajem szowinizmu gatunkowego który często pozostaje niezauważony, jest dyskryminacja małych zwierząt. Mamy psychologiczne predyspozycje do ignorowania kwestii dotyczących małych zwierząt. Wielu ludzi uważa konia za znacznie bardziej godnego uwagi niż, na przykład, mysz, tylko z powodu ich rozmiarów.6 Posiadamy tendencję do postrzegania małych zwierząt jako mniej świadomych, podczas gdy nie zawsze jest to prawdą.

Czy możemy usprawiedliwić szowinizm gatunkowy?

Rasizm i seksizm są dziś nadal usprawiedliwiane przez niektórych ludzi. Jednakże wielu z nas odrzuca je jako arbitralną dyskryminację. Pytanie brzmi: jak odrzucając rasizm i seksizm możemy nadal akceptować szowinizm gatunkowy?7

Żaden z argumentów w obronie szowinizmu gatunkowego nie usprawiedliwia go. Czasem utrzymuje się, że możemy dyskryminować zwierzęta pozaludzkie tylko dlatego, że nie są ludźmi. Jest to jednak jedynie biologiczna okoliczność, tak jak płeć czy kolor skóry, z którymi się rodzimy. Takie podejście jest całkowicie arbitralne i nie może uzasadniać dyskryminacji. Niekiedy mówi się, że ludzie posiadają więcej sympatii w stosunku do innych ludzi niż do innych zwierząt. Lecz to także nie jest uzasadnieniem dla dyskryminacji pozostałych zwierząt. Ludzie będący ksenofobami bądź rasistami odczuwają więcej sympatii dla niektórych ludzi niż dla innych. Nie usprawiedliwia to jednak ich postawy.

Powszechny jest pogląd, że możemy dyskryminować inne zwierzęta, ponieważ ich inteligencja nie jest taka sama jak ludzka. Nie uwzględnia się przy tym faktu, że ludzie posiadają różne typy lub poziomy inteligencji. Przykładowo, małe dzieci i ludzie z niepełnosprawnością intelektualną nie posiadają tego, co uznajemy za „ludzką inteligencję”. Na szczęście większość ludzi jest przeciwna dyskryminowaniu tych osób w oparciu o to kryterium. Zatem jeżeli inteligencja nie może być powodem do zasadnego traktowania pewnych ludzi gorzej niż innych, nie może być ona powodem do traktowania innych zwierząt gorzej niż ludzi.

Kiedy rozważamy kwestię szacunku do innych istot, powinniśmy brać pod uwagę ich zdolność do przeżywania pozytywnych i negatywnych doświadczeń, takich jak przyjemność, satysfakcja czy cierpienie. Jeżeli więc zwierzęta pozaludzkie potrafią doświadczać cierpienia i przyjemności, powinniśmy respektować je i unikać krzywdzenia ich. Odmawianie im szacunku, bo nie należą do naszego gatunku lub dlatego, że nie posiadają inteligencji podobnej do naszej, jest arbitralną dyskryminacją. Jeśli pragniemy być obiektywni, powinniśmy odrzucić wszelką dyskryminację, łącznie z tą opartą na kryterium gatunku.

Dlaczego większość ludzi broni dyskryminacji zwierząt pozaludzkich? Powody są proste. Po pierwsze, od dzieciństwa wpajano nam, że pozostałe zwierzęta są podrzędne wobec człowieka i nie należy im się szacunek. Po drugie, odnosimy korzyści z ich eksploatacji, w szczególności poprzez konsumpcję ich ciał i wydzielin. Stąd nie jesteśmy raczej zainteresowani zmianą przekonań, ponieważ czynią one wykorzystywanie zwierząt akceptowalnym, a korzyści jakie z tego wykorzystywania czerpiemy umacniają nasze przekonania. Jest nam wygodnie przyjmować, że inne zwierzęta są podrzędne w stosunku do człowieka i uznawać to za coś „oczywistego”. Takie poglądy nie mają jednak żadnego usprawiedliwienia.

W poniższych linkach znajdują się szczegółowe informacje dotyczące argumentów przeciwko szowinizmowi gatunkowemu:

Argumenty przeciwko szowinizmowi gatunkowemu

Argument z nakładania się gatunków

Argument odwołujący się do istotności

Argument odwołujący się do bezstronności

Błędne koło w rozumowaniu


Polecana bibliografia

Albersmeier, F. (2021) „Speciesism and speciescentrism”, Ethical Theory and Moral Practice, 24, s. 511-527.

Arneson, R. J. (1999) „What, if anything, renders all humans morally equal”, in Jamieson, D. (ed.) Singer and his critics, Oxford: Blackwell, s. 103-128.

Bernstein, M. H. (1998) On moral considerability: An essay on who morally matters, Oxford: Oxford University Press.

Bernstein, M. H (2015) The moral equality of humans and animals, Basingstoke: Palgrave MacMillan.

Bruers, S. (2013) „Speciesism as a moral heuristic”, Philosophia, 41, s. 489-501.

Bruers, S. (2014) Born Free and Equal? On the Ethical Consistency of Animal Equality, Gent: LAP Lambert Academic Publishing.

Caviola, L.; Everett, J. A. & Faber, N. S. (2019) „The moral standing of animals: Towards a psychology of speciesism”, Journal of Personality and Social Psychology, 116, s. 1011-1029.

Cushing, S. (2003) „Against ‘humanism’: Speciesism, personhood and preference”, Journal of Social Philosophy, 34, s. 556-571.

DeGrazia, D. (1996) Taking animals seriously: Mental life and moral status, Cambridge: Cambridge University Press.

Everett, J. A.; Caviola, L.; Savulescu, J. & Faber, N. S. (2019) „Speciesism, generalized prejudice, and perceptions of prejudiced others”, Group Processes & Intergroup Relations, 22, s. 785-803.

Faria, C. & Paez, E. (2014) „Anthropocentrism and speciesism: Conceptual and normative issues”, Revista de Bioética y Derecho, 32, s. 95-103 [ostatnia wizyta 23 stycznia 2016].

Gompertz, L. (1992 [1824]) Moral inquiries on the situation of man and of brutes, London: Open Gate.

Horta, O. (2010) „What is speciesism?”, Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 23, s. 243-266 [ostatnia wizyta 28 czerwca 2013].

Horta, O. (2017) „Why the concept of moral status should be abandoned”, Ethical theory and moral practice, 20, s. 899-910.

Horta, O. & Albersmeier, F. (2020) „Defining speciesism”, Philosophy Compass, 15, s. 1-9.

Kaufman, F. (1998) „Speciesism and the argument from misfortune”, Journal of Applied Philosophy, 15, s. 155-163.

LaFollette, H. & Shanks, N. (1996) „The origin of speciesism”, Philosophy, 71, s. 41-61.

Persson, I. (1993) „A basis for (interspecies) equality”, in Cavalieri, P. & Singer, P. (eds.) The Great Ape Project, New York: St. Martin’s Press, s. 183-193.

Pluhar, E. (1996) Beyond prejudice: The moral significance of human and nonhuman animals, Durham: Duke University Press.

Regan, T. (1979) „An examination and defense of one argument concerning animal rights”, Inquiry, 22, s. 189-219.

Ryder, R. D. (2011) Speciesism, painism and happiness: A morality for the twenty-first century, Exeter: Imprint Academic, s. 38-61.

Sapontzis, S. F. (1987) Morals, reason, and animals, Philadelphia: Temple University Press.

Sapontzis, S. F. (1990) „The meaning of speciesism and the forms of animal suffering”, Behavioral and Brain Sciences, 13, s. 35-36.

Singer, P. (2009 [1975]) Animal liberation, Reissue ed., New York: Harper Perennial Modern Classics.

Vallentyne, P. (2005) „Of mice and men: Equality and animals”, Journal of Ethics, 9, s. 403-433.

Wilson, S. D. (2005) „The species-norm account of moral status”, Between the Species, 13 (5) [ostatnia wizyta 27 sierpnia 2012].


Notatki

1 Zobacz Boxill, B. R. (1991) „Equality, discrimination and preferential treatment”, in Singer, P. (ed.) Companion to ethics, Oxford: Blackwell, s. 333-343; Horta, O. (2010) „Discrimination in terms of moral exclusion”, Theoria: Swedish Journal of Philosophy, 76, s. 346-364 [ostatnia wizyta 15 lutego 2014]; Lippert-Rasmussen, K. (2006) „Private discrimination: A prioritarian, desert-accommodating account”, San Diego Law Review, 43, s. 817-856; Lippert-Rasmussen, K. (2007) „Discrimination”, in Ryberg, J.; Petersen, T. S. & Wolf, C. (eds.) New waves in applied ethics, Basingstoke: Palgrave Macmillan, s. 51-72; Wasserman, D. (1998) „Discrimination, concept of”, in Chadwick, R. (ed.) Encyclopedia of applied ethics, San Diego: Academic Press, s. 805-814.

2 Przykład stanowiska przeciwnego eksploatacji zwierząt i jednocześnie broniącego szowinizmu gatunkowego można znalezć w tej książce: Zamir, T. (2007) Ethics and the beast: A speciesist argument for animal rights, Princeton: Princeton University Press.

3 Zobacz również Graft, D. (1997) „Against strong speciesism”, Journal of Applied Philosophy, 14, s. 107-118; Holland, A. J. (1984) „On behalf of moderate speciesism”, Journal of Applied Philosophy, 20, s. 281-291.

4 Mason, J. (1998) „Misothery”, in Bekoff, M. & Meaney, C. A. (eds.) Encyclopedia of animal rights and animal welfare, Chicago: Fitzroy Dearborn, s. 245.

5 Zobacz również Burgess-Jackson, K. (1998) „Doing right by our animal companions”, Journal of Ethics, 2, s. 159-185.

6 Zobacz Morton, D. B. (1998) „Sizeism”, in Bekoff, M. & Meaney, C. (eds.) Encyclopedia of animal rights and animal welfare, op. cit., s. 318.

7 Temat porównania szowinizmu gatunkowego do rasizmu można znalezć w Patterson, C. (2003 [2002]) Wieczna Treblinka, Opole: Vega!POL; Sztybel, D. (2006) „Can the treatment of animals be compared to the Holocaust?”, Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 11, s. 97-132. Temat porównania niewolnictwa ludzkiego do niewolnictwa zwierzęcego można znalezć w Spiegel, M. (1988) The dreaded comparison: Human and animal slavery, London: Heretic Books.